‘Het regent pijpestelen’ en 6 andere uitdrukkingen uitgelegd

Wij Nederlanders staan bekend om onze bizarre uitdrukkingen. Als je een buitenlander een letterlijke vertaling geeft, lijkt het kant noch wal te raken. Maar natuurlijk hebben veel van onze gezegden en uitdrukkingen een herkomst. Hier zeven bekende over regen en storm op een rij, zeker vanwege dit weer.

‘Wearing the goats wig’, ‘falling through the basket’ of ‘having butter on your head’: we zijn koning gezegden en uitdrukkingen. Vaak is dat tot groot vermaak van buitenlanders die onze taal leren. Maar waar komen die gezegden eigenlijk vandaan en zeker wat betreft degene die over regen en storm gaan. Wel zo handig voor vandaag om te weten.

Gezegden en uitdrukkingen over regen en storm hebben intrigerende herkomsten

Hoe bizar ze vaak ook klinken: in het Nederlands zijn we gewend dat we direct begrijpen wat ze betekenen. Toch blijft de vraag; waar komen ze eigenlijk vandaan? WANT-redacteur Dennis Mons dook op een paar van zijn favorieten over regen.

1. Het regent pijpestelen

De betekenis is simpel: het komt met bakken uit de hemel (ook al een mooie). De herkomst is te herleiden naar de steel van een rookpijp (aldus het Woordenboek der Nederlandsche Taal), zoals een stenen tabakspijp die lang en recht was.

Als het pijpestelen regent betekent het dat het met lange rechte, dunne stralen naar beneden klettert. Heeft dus niets met regenpijpen te maken.

2. Een buitje voor het stof

‘Buykevurtstof’, oftewel buitje voor het stof. Het komt uit het Mays, een dialect dat wordt gesproken in Made, een dorp boven Breda. De betekenis is dat er een klein beetje regen aankomt, maar niet van betekenis.

Waar het precies vandaan komt, is onbekend. Overigens heeft het Mays nog een andere mooie uitdrukking voor hárd regenen: ‘tregunt detzekt’.

3. Van de regen in de drup raken

‘Van de regen in de drup raken’ is een veelgebruikte uitdrukking die stelt dat iemand probeert te ontsnappen aan een onplezierige situatie, maar uiteindelijk in een andere ongunstige situatie belandt. Het kan zelfs zo zijn dat de persoon er nog slechter aan toe is dan voorheen. Eigenlijk belandt die in een storm.

Vermoedelijk komt het van het juridische fenomeen ‘het recht van drop/drup’ of het ‘recht van huisdrop’. Het ging dus over dakafwatering. In die tijd hadden huizen geen dakgoten, dus het regenwater kletterde naar beneden op de grond van de buren.

Geen pretje om een spontane drup/drop op je hoofd te krijgen. Dus werden er afspraken gemaakt om deze natte verrassingen te voorkomen omdat de buren baalden.

4. Storm in een glas water

Een storm in een glas water, of zoals de Engelsen zeggen, “a storm in a teacup”, is een uitdrukking voor opwinding over iets kleins. Deze grappige frase hebben we te danken aan niemand minder dan de Franse rechtsfilosoof Charles de Montesquieu (1689-1755), die de onrust in het dwergstaatje San Marino omschreef als een “tempête dans un verre d’eau”.

Waarschijnlijk werd Montesquieu geïnspireerd door een oud spreekwoord dat al in de oudheid bekend was: “excitare fluctus in simpulo”, oftewel “een vloedgolf in een scheplepel veroorzaken”.

Zelfs Cicero, die in de eerste eeuw v.Chr. leefde, haalde deze uitdrukking aan in zijn werk “De legibus” (Over de wetten). En ook de Griekse taalgeleerde Athenaios, uit het begin van de 3e eeuw n.Chr., sprak over een “storm in een kookpot”.

5. Die wind zaait, zal storm oogsten

De oude wijsheid ‘wie oproer verwekt, zal er het slachtoffer van worden’ laat zien dat we vaak dubbel gestraft worden voor onze verkeerde acties. Als we onrust veroorzaken, komen de gevolgen als een boemerang bij ons terug.

De uitdrukking over storm is al eeuwenoud. Het is ontleend aan de Bijbel (Hosea VIII, vs. 7). “Sy hebben wint gezaeyt, ende sullen een wervelwint maeyen.”

6. Het is hondenweer buiten met die regen

Het moge duidelijk zijn dat het nu hondenweer is met die regen en die storm. Maar heeft het wat met honden te maken? Is het zoals de Engelse uitdrukking ‘it’s raining cats & dogs’? En ook de Fransen en Duitsers hebben die uitdrukking: ‘temps de chien’ en ‘Hundewetter’.

Volgens sommige taalhistorici dus niet. Zij beweren dat het hoogstwaarschijnlijk komt van het oud-Nederlandse ‘ondeweer’, dat ‘slecht weer’ betekent en dat etymologisch van onweer zou komen. Maar dat verklaart de Franse en Duitse uitdrukking niet. Intrigerend.

7. De meeuwen vliegen laag, we houden het niet droog

De herkomst van deze uitdrukking is bijzonder lastig te vinden. Wel kunnen we stellen dat het feitelijk een observatie is waar een tegeltjeswijsheid van gebakken is. Er is bijvoorbeeld een variant met zwaluwen.

Nu heb ik toevallig een flinke hoeveelheid van deze kleine straaljagertjes rondom mijn huis. En dan valt het op dat de regen wellicht dreigt als ze laag vliegen. Immers: insecten zoals muggen duiken lager als er regen op komst is. En dus zwaluwen ook.

Edoch, die vlieger gaat niet helemaal op wanneer meeuwen uitvliegen bij warm weer. Ook dan duiken zwaluwen (en waarschijnlijk ook meeuwen) lager dan gebruikelijk. Ik zou er dus niet klakkeloos vanuit gaan dat het dan gaat regenen of dat er een storm komt, maar het is een mooie vuistregel.

Al met al hebben we je dus een paar mooie uitdrukkingen en gezegden gegeven die je nu te pas en te onpas kan droppen mét enige uitleg. En laten we eerlijk zijn, straks regent… het regent weer zonnestralen.

Elektrische auto opladen in de regen: mogelijk of geen goed idee?

Onderwerpen

• gezegden
• regen
• storm
• uitdrukking